Provincie Oost-Vlaanderen en IOED Meetjesland eren de Burggravenstroom, één van de oudste maar onbekende kanalen van Vlaanderen

Naar aanleiding van de aanvraag tot erkenning als Unesco Geopark wijdt Provincie Oost-Vlaanderen haar 40^ste Erfgoedsprokkel-gids aan de Burggravenstroom.

“Onze erfgoedsprokkels zijn toegankelijke brochures-gidsen met een plattegrond of wandelparcours zodat alle interessante weetjes van een gebouw of plek aan bod komen. Je kan ze als wandelgids gebruiken of als leestip voor thuis. Onze 40^ste editie over de Burggravenstroom maakten we in samenwerking met de IOED Meetjesland. We vinden het belangrijk om duiding te geven bij het landschap dat ons omringt. Het zit immers vol sporen van het verleden… als je maar weet wat je ziet. De Provincie vindt de hele Schelde-delta-regio zo uniek dat we dit najaar een erkenning aanvragen als Unesco Geopark,” vertelt gedeputeerde An Vervliet.

Vrijwel onbekend

Het is algemeen geweten dat Gent aan de samenvloeiing van de rivieren Leie en Schelde ligt en dat het ooit een rechtstreekse verbinding had met het Zwin via het Lievekanaal.
Nu was er een vierde waterweg die een belangrijke rol speelde in de stadsgeschiedenis: de Burggravenstroom, ook Schipgracht of de Moere genoemd.
Het kanaal werd in de middeleeuwen gegraven om vooral turf vanuit het Meetjesland naar Gent te vervoeren en speelde een belangrijke rol in de Gentse geschiedenis en in de ontwikkeling van het landschap. Ondertussen is het een (fiets)route van 15 km tussen Gent en Ertvelde langs gedempte èn open delen van de stroom.

De burggraven van Gent

De naam ‘Burggravenstroom’ verwijst naar een machtige kaste van de hoge adel die wellicht betrokken was bij het graven en het beheer van deze waterloop. Bij de reorganisatie van het graafschap Vlaanderen eind 10^de eeuw werden kasselrijen (afgeleide van ‘castellania’ uit het Latijn, ook wel burggraafschap) gevormd met aan het hoofd een castellanus of burggraaf. Dit was de lokale plaatsvervanger van de graaf met militaire, juridische en bestuurlijke macht over een groot gebied, de Gentse Oudburg. Vanaf de 12^de eeuw werd hun macht beknot.

Best bewaarde mottekasteel van Vlaanderen

Eén van de woningen van burggraaf Zeger II (begin 12^de eeuw) is de castrale motte de Hoge Wal in Ertvelde, niet toevallig nabij het eindpunt van de Burggravenstroom. Het is één van de best bewaarde mottekastelen van Vlaanderen en één van de punten die aangeduid worden in de Erfgoedsprokkel.

Transport vooral van turf naar Gent

Gent was in de middeleeuwen na Parijs de grootste stad benoorden de Alpen. Dat betekende dat het veel voedsel, grondstoffen en brandstof zoals hout en turf (moerasplanten) nodig had. Turf werd aangevoerd uit Zeeuws-Vlaanderen en uit verlande moeren in het Meetjesland en o.a. Moerbeke. Dat gebeurde per schip, op een soort platbodem, ook ‘ertvelders’ genoemd, 10 tot 15 m lang en een kleine 3 m breed. Daarvoor werd rond 1200 de Schipgracht, later Burggravenstroom, gegraven. Die vertrok vanaf de Leie in Gent met twee keersluisjes of rabotten (vandaar ‘Sluizeken’). Hij eindigde in Ertvelde aan de hoge dekzandrug van Maldegem naar Stekene, een restant uit de laatste ijstijd.

Vanaf eind 19de eeuw verloor het kanaal zijn belang en slibde dicht, werd gedempt of verviel tot open riool of afwateringsgracht.

De Erfgoedsprokkel ‘de Burggravenstroom Gent-Ertvelde’ is een uitgave van het provinciebestuur in samenwerking met IOED Meetjesland en werd geschreven door Frank Gelaude. De brochure is gratis te verkrijgen bij:

–             COMEET, Pastoor de Nevestraat 8, 9900 Eeklo

–             Regionaal Landschap Meetjesland, Oostveldstraat 91/bus 4, 9900 Eeklo

–             Veneco, Panhuisstraat 1, 9070 Destelbergen

Een digitale versie kan gratis gedownload worden van de website van de Provincie: www.oost-vlaanderen.be/erfgoedsprokkels.